સુધારાઓને કારણે પ્રાથમિક બજારોમાં પ્રવર્તતી અસમંજસ
દિલીપ દાવડા દ્વારા શુક્રવાર, જુલાઈ ૨૯, ૨૦૨૨ ના રોજ પ્રકાશિત
Courtesy: https://www.chittorgarh.com/
આપણે જૂન ૨૦૨૨ થી મેઇનબોર્ડ આઈ પી ઓ ની ચિંતા કરીએ છીએ ત્યાં સુધી શુષ્કતા જોઈ રહ્યા છીએ. જ્યારે આ મંદી એક તરફ આઈ પી ઓ માટે એચ એન આઈ માટે ભંડોળના સુધારેલા ધોરણો અને એચ એન આઈ કેટેગરીમાં રૂ. ૧૦ લાખ અને તેનાથી વધુ બીજી તરફ રૂ.૧૦ લાખકરતાં ઓછી રકમના ફેરફારને આભારી છે. તે આઈ પી ઓ ફાળવેલ શેર માટેના ધારાધોરણો ધરાવતા એન્કર રોકાણકારો માટે સુધારેલા ધોરણો સાથે પણ જોડાયેલું છે. પ્રાથમિક બજારના સૂત્રોના જણાવ્યા મુજબ, હવે કોઈ મર્ચન્ટ બેન્કર મેઈનબોર્ડ આઈપીઓ સાથે આવવાની હિંમત કરતો નથી.
હકીકતમાં, તાજેતરમાં લિસ્ટેડ આઈ પી ઓ જેમ કે ઝોમેટે, પી ટી એમ, એલ આઈ સીનું ભાવિ જોયા પછી, જ્યાં રિટેલ જનતાને ભારે નુકસાન થયું છે, ત્યાં પ્રાથમિક બજારના સંચાલકો અને રોકાણકારો “સેફ્ટી નેટ” ને પુનઃસ્થાપિત કરવાની વિચારણા કરી રહ્યા છે જે સેધી દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને ટૂંક સમયમાં પાછું ખેંચવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે સેબી સમયાંતરે તેમના હસ્તક્ષેપના સંકેત આપ્યા પછી પણ મેઈનબોર્ડ આઈ પી ઓની કિંમત નિર્ધારણ નીતિ માટે યુદ્ધના ધોરણે કંઈ કરી રહી નથી.
એસએમઈ મોરચે, જ્યારે આપણે આઈપીઓ આવતા જોઈ રહ્યા છીએ, આશ્ચર્યજનક રીતે, હાલમાં આપણને લીડ મેનેજર ફિનશોર મેનેજમેન્ટ સર્વિસ લિમિટેડના એસએમઈ આઈપીઓ મળે છે જેનો સરેરાશ ટ્રેક રેકોર્ડ છે. પરંતુ આપણે બધા જાણીએ છીએ તેમ, એસ એમ ઈ આઈ પી ઓ હંમેશા બજાર નિર્માણના પાસા સાથે સંરચિત મુદ્દો છે. અને આવા ધારાધોરણો અને ઉચ્ચ પ્રવેશ સ્તર હોવા છતાં, ઘણા આઈ પી ઓ એ શરૂઆતમાં ખરાબ દેખાવ કર્યો છે અને પછી નિહિત હિતોના કામકાજ સાથે મળીને આગળ વધ્યા છે.
પ્રાથમિક બજારના સૂત્રોના જણાવ્યા મુજબ, તાજેતરના ઘણા એસ એમ ઈ આઈ પી ઓ માં, ફાળવણી સમયે આઈ પી ઓ ની સમાપ્તિ પરના સબસ્ક્રિપ્શનની સંખ્યા ખૂબ જ અલગ છે, જેમાં અમને નોન-બેન્ક્ડ આઈ પી ઓ પર ઉચ્ચ વિસંગતતા જોવા મળે છે અને તકનીકી રીતે નકારી કાઢવામાં આવેલી અરજીઓ ફરીથી સબમિટ થતી નથી. વધુ માં, લીડ મેનેજર પોતે અથવા તેમની ગ્રૂપ કંપનીઓ દ્વારા માર્કેટ મેકિંગ ઑપરેશન્સ હંમેશા માર્કેટ ઑપરેશન્સ પછી લિસ્ટિંગ માટે વિશાળ ગ્રે વિસ્તાર ખુલ્લો રાખે છે. પ્રાથમિક માર્કેટ ઓપરેટરોના મતે સેબીએ વહેલી તકે આ છટકબારીને દૂર કરવી જોઈએ.
પ્રતિભાવ ડેટામાં વિસંગતતાઓ એ ચાલુ મુદ્દો છે જે તાજેતરના સમયમાં અતિશયોક્તિભર્યો છે. જો આપણે એકલા કેલેન્ડર વર્ષ ૨૦૨૨નો ડેટા લઈએ, તો આપણને અલ્કોસાઇન, સફા સિસ્ટમ્સ, શિગન ક્વોન્ટમ, કૂલ કેપ્સ, કેએન એગ્રી, સ્વરાજ સુટીંગ, અચ્યુત હેલ્થકેર, ધ્યાની ટાઇલ્સ, ફોન૪ કોમ્યુ., લી મેરિટ, ગ્લોબસિક્યોરના ફીડેલ સોફ્ટ, કેસીકે ઈન્ડ. સૈલાની ટુર્સ વગેરે એસ અમ ઈ આઈ પી ઓમાં વિશાળ વિસંગતતા જોવા મળે છે. જો એસ એમ ઈ આઈ પી ઓ રોકાણકારો આઈપી ઓની સમાપ્તિ સમયે સબ્સ્ક્રિપ્શનની જાહેરાત અને ફાળવણીના આધાર પરના અંતિમ ડેટા પર નજીકથી નજર નાખે, તો તેઓને મજાક કરવામાં આવતી હાય તેવું જણાશે.
જોકે તે એક ખુલ્લું રહસ્ય છે કે એસ એમ ઈ આઈ પી ઓ ત્યારે જ બજારમાં લાવવામાં આવે છે જ્યારે લીડ મેનેજર/માર્કેટ મેકર/પ્રમોટર્સ તેમના હાથમાં ઓછામાં ઓછા એક વખતના સબ્સ્ક્રિપ્શન્સ સાથે તૈયાર હોય. જ્યારે આ વ્યવસ્થા પ્રમોટરો દ્વારા કરવામાં આવે છે, ત્યારે ઈશ્યુનો ખર્ચ સામાન્ય રહે છે, પરંતુ જ્યારે તે લીડ મેનેજર અથવા માર્કેટ મેકર દ્વારા ગોઠવવામાં આવે છે, ત્યારે ઈશ્યુનો ખર્ચ અનેક ગણો વધી જાય છે. ઓવરસબ્સ્ક્રિપ્શનના કિસ્સામાં, નિહિત હિત દ્વારા સબમિટ કરવામાં આવેલી ડમી અરજીઓ નોન-બેન્ક્ડ અરજીઓ અથવા તકનીકી રીતે નકારી કાઢવાના બહાના હેઠળ પાછી ખેંચી લેવામાં આવે છે.
ફિનશોર મેનેજમેન્ટ પાસે એલ્યુમિલાઇટ આર્કિટેક્ચરલ આઇપીઓ પાછી ખેંચવાની બાબત છે જે ૧.૦૮ ગણા સબ્સ્ક્રિપ્શન સાથે બંધ કરવામાં આવેલ હતો (જૂન ૨૦૧૮માં) ફાળવણી સમયે લગભગ ૭૦% સબ્સ્ક્રિપ્શન મળી આવ્યું હતું કારણ કે વ્યાપક અસ્વીકાર જે કરેક્શન પછી બેંક કરવામાં આવ્યા ન હતા. લીડ મેનેજર, માર્કેટ મેકર અને પ્રમોટર્સ વચ્ચેની આ આમંત્રિત કરેલ તકરાર અને ફાળવણીના આધારમાં વિલંબ થઈ રહ્યો હતો. જો કે, કહેવાતા એન એસ ઈ એસ એમ ઈ વ્યક્તિના હસ્તક્ષેપના કારણે આખરે આ ઈશ્યૂ રદ કરવામાં આવ્યો હતો.
નોન-બેંક્ડ એપ્લિકેશનના ઘણા કેસ સાથે, જેણે ઓવરસબ્સ્ક્રિપ્શન્સની ખોટી છાપ આપી હતી અને બધાને નારાજ કર્યા હતા. કદાચ આને કારણે, હવે સેબીએ આઈ પી ઓ અરજીઓને સબ્સ્ક્રિપ્શન રિસ્પોન્સ ટેલીમાં સમાવેશ કરવા માટેની માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે, જેથી તેઓ સબ્સ્ક્રિપ્શનનો વધુ પારદર્શક ડેટા આપી શકે. આ ધોરણ હવે તમામ આઈ પી ઓ એટલે કે મેઈનબોર્ડ તેમજ એસ એમ ઈ માટે લાગુ પડે છે.
પ્રાઈમરી માર્કેટ ઓપરેટરોના જણાવ્યા મુજબ, આપણી પાસે બે એક્સચેન્જો છે જે એસ એમ ઈ પ્લેટફોર્મ ધરાવે છે એટલે કે બી એસ ઈ એસ એમ ઈ અને એન એસ ઈ એસ એમ ઈ ઇમર્જ. જો કે, આ બંને એક્સચેન્જોમાં અલગ-અલગ ધોરણો અને નિયમો છે અને તેમાંથી એન એસ ઈનાં કેટલાક કડક ધોરણો છે. આના કારણે, આપણે ભૂતકાળમાં કેટલાક આઈ પી ઓ જોયા છે જે મૂળ એન એસ ઈ એસ એમ ઈ લિસ્ટિંગને લક્ષ્યાંક બનાવે છે અને અંત બી એસ ઈ એસ એમ ઈ લિસ્ટિંગ સાથે સ્થાયી થયા છે. આ ટેગ હેઠળનો સૌથી વિવાદાસ્પદ આઈ પી ઓ ડેક્કન હેલ્થકેર લિ.નો છે.
આના પ્રકાશમાં, પ્રાઈમરી માર્કેટ ઓપરેટર્સ એવું સૂચન કરી રહ્યા છે કે બી એસ ઈ અથવા એન એસ ઈ એસ એમ ઈ લિસ્ટિંગ માટેના ઑફર દસ્તાવેજોની ચકાસણી માટે સેબી માટે તેમના હાથમાં લગામ લેવાનો સમય આવી ગયો છે.
હવે જ્યારે સેબી પ્રાથમિક બજારો માટેના સેન્ટિમેન્ટને સુધારવા અને નાના રોકાણકારોને બચાવવા માટે વધુ સુધારાની વિચારણા કરી રહી છે, ત્યારે તેણે પ્રાથમિક બજારના સંચાલકો અને મોટા પાયે રોકાણકારો દ્વારા પરિકલ્પના કરાયેલા તમામ ફેરફારોને ધ્યાનમાં લેવા જોઈએ. ચાલો આશા રાખીએ કે સેબી આ મુદ્દાઓને વહેલી તકે ઉઠાવે.